گازوئیل سه نرخی شد!

جزئیاتی از ۳ نرخی شدن گازوئیل/ واردات متوقف می‌شود؟
روزنامه «فرهیختگان» در گزارشی درباره مصوبه سه‌نرخی شدن گازوئیل برای کاهش مصرف و جلوگیری از واردات نوشت: روز گذشته مصوبه‌ای از هیئت وزیران در رسانه‌ها منتشر شد که نشان می‌داد دولت در تاریخ ۷ اردیبهشت مصوبه‌ای مبنی بر تغییر نرخ گازوئیل به صورت سه‌نرخی داشته که براساس آن، پلکان اول یا سهمیه فعلی بخش حمل‌ونقل بدون تغییر خواهد ماند، پلکان دوم نرخ نیمه‌یارانه‌ای و پلکان سوم نرخ آزاد خواهد داشت. گرچه از نرخ آزاد سخنی به میان نیامده، اما برخی حدس و گمان‌ها از نرخ پالایشگاهی گازوئیل، قیمت ۲۸,۵۰۰ تومان را برداشت می‌کنند. گفته می‌شود انتظار دولت از اجرای این طرح، صرفه‌جویی حدود ۸ میلیون لیتری در بخش حمل‌ونقل است که به طور موقت می‌تواند جلوی واردات گازوئیل را بگیرد.

طرح جدید دولت برای قیمت‌گذاری پلکانی گازوئیل که با هدف مهار مصرف غیرضروری و کاهش قاچاق طراحی شده، در بین کارشناسان دیدگاه‌های متفاوتی ایجاد کرده است. این طرح که نخستین‌بار در آیین‌نامه سال ۱۴۰۲ دولت سیزدهم تصویب شد، با هدف مدیریت مصرف و اصلاح تدریجی نظام یارانه‌ای سوخت کلید خورده و به‌تازگی زمزمه‌هایی از اجرای آزمایشی آن در چند استان کشور به گوش می‌رسد.

طبق اطلاعات منتشرشده، نظام سه‌نرخی به این صورت طراحی شده است:

1. نرخ یارانه‌ای (پلکان اول): با قیمت ثابت ۶۰۰ تومان، مخصوص حمل‌ونقل عمومی و سهمیه‌های اولیه.

2. نرخ نیمه‌آزاد (پلکان دوم): حدود ۱۴ هزار تومان، ویژه مصارفی که از سهمیه اولیه فراتر می‌روند.

3. نرخ آزاد یا پالایشگاهی (پلکان سوم): حدود ۲۸۵۰۰ تومان، برای مصرف مازاد بدون سهمیه.

بنابراین با عبور مصرف از سقف‌های تعیین‌شده، رانندگان ناچار به پرداخت قیمت‌های بالاتر خواهند بود. این قیمت‌گذاری پلکانی، بخشی از تلاش دولت برای واقعی‌سازی قیمت‌ها بدون شوک قیمتی ناگهانی است.

اما این طرح صرفاً حمل‌ونقل جاده‌ای را در بر می‌گیرد و حدود ۴۵ درصد از مصرف گازوئیل کشور که در بخش‌هایی چون نیروگاه‌ها، صنایع، کشاورزی و ماشین‌آلات غیرفنی مصرف می‌شود، از این نظام خارج است. این مسئله از نظر بسیاری از کارشناسان یک خلأ مهم محسوب می‌شود.

دیدگاه کارشناسان:

• نعمت‌الله نجفی، مدیرعامل اتحادیه شرکت‌های حمل‌ونقل، معتقد است سهمیه‌های غیرواقعی، بارنامه‌های صوری و نبود کنترل‌های داده‌محور، زمینه سوءاستفاده و قاچاق را فراهم کرده است. او بر اجرای دقیق بارنامه‌های هوشمند تأکید دارد.

• حامد توانگر، اقتصاددان حوزه انرژی، بر این باور است که اجرای طرح‌های قیمتی در کنار سیاست‌های اطلاعات‌محور و برخورد با فساد اداری، کلید موفقیت این‌گونه طرح‌هاست. به گفته او، بدون داده‌کاوی دقیق، طرح سه‌نرخی تنها به جابه‌جایی قاچاق از بخش رسمی به غیررسمی منجر می‌شود.

• در مقابل، حمید رزاقیان، کارشناس لجستیک، معتقد است این اصلاحات قیمتی در رفتار مصرفی تغییر چندانی ایجاد نخواهد کرد و بیشتر جنبه نمایشی دارد. او خواهان بازنگری جامع در کل نظام قیمت‌گذاری سوخت است.

قاچاق گازوئیل؛ چالش اصلی:

طبق داده‌های رسمی، حدود ۸۰ درصد قاچاق سوخت کشور به گازوئیل اختصاص دارد. سود سرشار این قاچاق به دلیل تفاوت فاحش قیمت داخلی و قیمت بین‌المللی آن (در کشورهای همسایه مانند پاکستان، افغانستان و عراق) انگیزه قاچاق را بالا برده است. برخی تخمین‌ها میزان قاچاق را تا ۸ میلیون لیتر در روز می‌دانند؛ درحالی‌که کل مصرف گازوئیل کشور حدود ۱۰۰ میلیون لیتر در روز است. انتظار دولت از اجرای طرح سه‌نرخی، کاهش دست‌کم ۲ تا ۳ میلیون لیتری قاچاق در مرحله نخست است.

راهکارهای تکمیلی:

کارشناسان تأکید دارند که اگر این طرح به سیستم‌های الکترونیکی مانند بارنامه هوشمند، GPS ناوگان و نظارت سیستمی گره نخورد، اجرای آن با فساد، رانت و دور زدن سهمیه‌ها همراه خواهد بود. همچنین برخی پیشنهاد می‌دهند برای بخش‌های غیرحمل‌ونقلی نیز نظام سهمیه‌بندی و قیمت‌گذاری دقیق طراحی شود تا کل زنجیره مصرف سوخت تحت پوشش قرار گیرد.