تأثیر تحریم‌ها بر صنعت فولاد روسیه؛ روند نزولی تولید و صادرات
علیرغم ناکامی نسبی تحریم‌های غرب در توقف کامل صادرات منابع طبیعی روسیه، این کشور با کمک شرکای خود، سازوکارهایی برای دور زدن محدودیت‌ها ایجاد کرده است. با این حال، برخلاف ادعاهای مقامات روس، آمارها نشان می‌دهند صنعت فولاد این کشور به‌شدت از تحریم‌ها و شرایط نامساعد بازار جهانی آسیب دیده است.
وضعیت تولید فولاد
بر پایه گزارش انجمن جهانی فولاد، تولید فولاد خام روسیه در سال ۲۰۲۴ به ۷۰.۷ میلیون تن رسید که نسبت به سال قبل ۷ درصد کاهش داشت. غول‌های فولادی این کشور نیز تولید خود را بین ۸ تا ۱۴ درصد کاهش داده‌اند. این کاهش پیوسته باعث شد در هیچ‌یک از ماه‌های سال گذشته، رشد مثبت ثبت نشود.
این روند نزولی از سال ۲۰۲۲ آغاز شد؛ زمانی که تولید فولاد روسیه ۷.۲ درصد افت کرد. اگرچه در پایان سال ۲۰۲۳ با تغییر مسیر صادرات، تولید اندکی افزایش یافت (۵.۶ درصد)، اما در سال ۲۰۲۵ روند کاهشی بار دیگر از سر گرفته شده است. در سه‌ماهه نخست امسال، تولید فولاد خام ۳.۸ درصد دیگر کاهش یافت و به ۱۷.۷ میلیون تن رسید.
دلایل اصلی کاهش تولید
عوامل متعددی به کاهش تولید فولاد در روسیه دامن زده‌اند:
-
محدودیت‌های صادراتی: از دست دادن بازارهای پرسود غربی و انتقال صادرات به کشورهای «دوست» همراه با تخفیف‌های سنگین (تا ۳۰٪) حاشیه سود را کاهش داده است.
-
نرخ بهره بالا: نرخ کلیدی ۲۱ درصدی بانک مرکزی، سرمایه‌گذاری را دشوار و تأمین مالی پروژه‌ها را پرهزینه کرده است.
-
افت تقاضا در ساخت‌وساز: با پایان برنامه وام مسکن ترجیحی، مصرف فولاد در این بخش که ۶۰ درصد بازار داخلی را تشکیل می‌دهد، کاهش یافته است.
-
افزایش هزینه‌ها: تورم بالا، مشکلات لجستیکی ناشی از تحریم، و افزایش ریسک‌های مالی، هزینه تولید را بالا برده‌اند.
افت صادرات؛ از دست رفتن بازارهای کلیدی
پس از آغاز جنگ اوکراین، صادرات فولاد روسیه به‌شدت کاهش یافته است. در سال ۲۰۲۳، صادرات محصولات نیمه‌ساخته ۱۶.۶ درصد و محصولات نهایی ۱۶.۹ درصد افت کرد. سهم صادرات از کل تولید نیز از حدود ۴۵ درصد به حدود ۳۰ درصد کاهش یافت.
در ۹ ماه اول سال ۲۰۲۴، صادرات فولاد با کاهش ۲۲ درصدی به ۱۴.۱ میلیون تن رسید. پیش‌بینی می‌شود این رقم تا پایان سال به ۲۰.۲ میلیون تن برسد، که نسبت به سال ۲۰۲۱ کاهشی ۳۹.۴ درصدی خواهد داشت.
بازارهای جایگزین؛ چین، هند، ترکیه و منا
-
چین: صادرات فولاد به چین ابتدا افزایش یافت، اما در سال ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ به‌شدت کاهش یافت (کاهش ۴۹٪ در حجم صادرات فلزات آهنی در ۲۰۲۴). علت اصلی، رقابت با فولاد ارزان‌قیمت داخلی چین بود.
-
هند: صادرات به هند رشد نسبی داشت، اما حجم آن نسبت به کل صادرات روسیه ناچیز بود و به دلایل لجستیکی و ساختار خودکفای هند، این بازار جایگاه مهمی پیدا نکرد.
-
ترکیه: صادرات به ترکیه در ابتدا افزایش یافت، اما در سال ۲۰۲۴ کاهش یافت. رقابت با چین و مشکلات پرداخت، عوامل اصلی این افت بودند.
-
منا (خاورمیانه و شمال آفریقا): علیرغم تلاش برای نفوذ، بازارهای این منطقه نتوانستند جای خالی اروپا را پر کنند. تنها صادرات محصولات نیمه‌ساخته تا حدی افزایش یافت.
صادرات به اروپا و آمریکا
اتحادیه اروپا همچنان واردات محصولات نیمه‌ساخته و چدن از روسیه را ادامه می‌دهد؛ هرچند تحت سهمیه‌بندی. در سال ۲۰۲۳، صادرات اسلب ۴.۳ درصد افزایش یافت. در اوایل ۲۰۲۵، واردات چدن از روسیه جهش یافت و سهمیه سالانه تقریباً کامل مصرف شد.
در مقابل، صادرات روسیه به آمریکا به کمترین سطح تاریخی خود رسیده است. بین ژانویه تا نوامبر ۲۰۲۴، صادرات آهن و فولاد به آمریکا ۱۶ برابر کاهش یافت و تنها ۱۲.۶ میلیون دلار بود.
چشم‌انداز آینده
با وجود افت چشمگیر صادرات، فولاد روسیه هنوز در سطح قابل‌توجهی صادر می‌شود، عمدتاً به‌دلیل تداوم خرید از سوی کشورهای غیرغربی و عدم ممنوعیت کامل واردات توسط اروپا. با این حال، مزیت قیمتی روسیه در رقابت با چین از بین رفته و بازار داخلی نیز سودآور نیست.
پیش‌بینی وزارت توسعه اقتصادی روسیه درباره رشد ۱.۳ درصدی تولید فولاد در سال ۲۰۲۵ خوش‌بینانه به نظر می‌رسد؛ چراکه تجربه سال ۲۰۲۴ نشان داد برآوردهای دولتی از واقعیت بازار عقب‌تر هستند.
در نهایت، سرنوشت صنعت فولاد روسیه به سیاست‌های پولی داخلی، روند نرخ بهره و رقابت جهانی بستگی دارد. حتی اگر نرخ بهره کاهش یابد، بهبود وضعیت صنعت احتمالاً با تأخیر و تدریجی اتفاق خواهد افتاد.
